بیمارستان‌ها پناهگاه‌های سلامت و شفا هستند، جایی که جان‌ها نجات می‌یابد و بیماران مراقبت‌های ضروری را دریافت می‌کنند. با این حال، درست مانند هر مرکز دیگری، بیمارستان‌ها نیز از خطر آتش سوزی مصون نیستند. ایمنی حریق در بیمارستان با توجه به تراکم بالای بیماران آسیب پذیر و احتمال بروز عواقب فاجعه بار در صورت آتش سوزی، از اهمیت بالایی برخوردار است. سیستم های ایمنی آتش سوزی در بیمارستان ها با ساختمان‌های دیگر متفاوت است. این سیستم ها باید به گونه ای طراحی شوند که ایمنی کارکنان و بیماران آسیب پذیر تضمین شود. در ادامه به بررسی تفاوت اعلام حریق در بیمارستان ها با سایر مکانها خواهیم پرداخت، با ما همراه باشید.
ویژگی های خاص بیمارستان ها
برخلاف ساختمان‌های تجاری، اداری، مسکونی و ... که تخلیه اولین قدم در مواقع اضطراری است، بیمارستان‌ها اغلب استراتژی "دفاع در محل" را اتخاذ می‌کنند. این بدان معناست که در صورت آتش‌سوزی، بیماران معمولاً در اتاق‌های خود نگهداری می‌شوند یا به جای تخلیه به بیرون، در همان ساختمان جابجا می‌شوند. در ادامه به مواردی اشاره شده است که دلیل تفاوت اعلام حریق در بیمارستان ها با سایر مکان ها مشخص می کند.
۱. حضور بیماران با شرایط خاص
در بیمارستان‌ها حضور بیماران
کم توان یا ناتوان (اعم از جسمی، حرکتی، ذهنی، سالمندان، بیماران بخش ICU، اتاق عمل، نوزادان و ...) باعث می‌شود شرایط مدیریت حریق
کاملاً متفاوت و پیچیده باشد.
۲. فعالیت شبانه روزی و حساسیت عملکرد سیستم های بیمارستانی
بیمارستان به عنوان یک مرکز
شبانه روزی، حتی لحظه‌ای توقف در ارائه خدمات در آن ممکن نیست. به همین دلیل هنگام بروز حریق، مدیریت شرایط بسیار حساس‌تر از سایر ساختمان‌هاست. بسیاری از سیستم های بیمارستان مانند برق اضطراری، تهویه، گازهای طبی و تجهیزات حیاتی باید بدون وقفه کار کنند، زیرا اختلال در عملکرد آن‌ها می‌تواند مستقیماً جان بیماران را به خطر بیندازد. همین پیوستگی فعالیت و حساسیت سیستم‌ها باعث می‌شود کنترل حریق در بیمارستان به
تدابیر دقیق، واکنش سریع و نیروهای آموزش دیده نیاز داشته باشد.
۳. بخش های مختلف با نیازهای مختلف
هنگام حریق در بیمارستان،
بخش‌های مختلف دارای نیازهای متفاوتی هستند. به‌عنوان مثال:
در
ICU و اتاق عمل، بیماران به تجهیزات حیاتی وابسته‌اند و تخلیه آن‌ها نیازمند مراقبت ویژه و تجهیزات جانبی است.
در بخش بستری، بیماران توانایی نسبی حرکت دارند، اما نیازمند هدایت و کمک پرسنل برای خروج امن هستند. مواد شیمیایی و تجهیزات حساس در
آزمایشگاه‌ها و انبارها، خطر آتش‌سوزی را افزایش می‌دهند و نیاز به کنترل سریع دارند. تخلیه سریع‌تر در
ورودی‌ها و فضاهای عمومی ممکن است، اما حضور جمعیت زیاد و شلوغی به مدیریت مسیرها نیاز دارد.
بنابراین، هر بخش بیمارستان
نیازمند تدابیر و برنامه تخلیه مخصوص به خود است تا ایمنی بیماران و کارکنان حفظ شود.
استانداردهای ایمنی حریق برای بیمارستان‌ها
کدها و استانداردهای ایمنی در برابر آتش برای بیمارستان‌ها بسیار حیاتی هستند، چون این ساختمان‌ها دارای بیماران ناتوان، تجهیزات حساس و مواد قابل اشتعال هستند. در ادامه،
استانداردها و کدهای ایمنی حریق بر اساس منابع بین‌المللی مثل
NFPA و مقررات ملی ایران
برای بیمارستان‌ها آورده شده است.
- NFPA 101: کد ایمنی جان: این کد، الزامات ساختمان برای مراکز درمانی جدید و موجود را تعریف می‌کند. نحوه طراحی و عملکرد یک مرکز درمانی را برای به حداقل رساندن احتمال وقوع آتش‌سوزی که نیاز به تخلیه اضطراری ساکنین دارد، مشخص می‌کند.
- NFPA 99: استاندارد ایمنی مراکز درمانی و مراقبتی: بیمارستان‌ها دارای تجهیزات تخصصی هستند که کدها و الزامات خاص خود را دارند. به عنوان مثال، اتاق‌های عمل دارای سیستم‌های گاز و خلاء پزشکی هستند که الزامات آن ها در NFPA 99، کد مراکز درمانی ذکر شده است.
- NFPA 1: کد آتش‌نشانی: یکی از جامع‌ترین استانداردهای سازمانNFPA است و هدف آن این است که یک مجموعه‌ی کامل از قوانین، الزامات و دستورالعمل‌های پیشگیری و کنترل حریق را برای انواع ساختمان‌ها (از جمله بیمارستان‌ها، مدارس، کارخانجات و...) فراهم کند.
- NFPA 70: استاندارد ملی تأسیسات برق: این کد، مجموعه‌ای از مقررات برای طراحی، نصب، بهره‌برداری و ایمنی تأسیسات الکتریکی در ساختمان‌ها و محیط‌های مختلف است. هدف اصلی آن، جلوگیری از آتش‌سوزی، برق‌گرفتگی و خطرات الکتریکی از طریق طراحی ایمن و اجرای استاندارد سیم‌کشی‌ها می باشد.
- NFPA 13: استاندارد نصب سیستم‌های آب‌پاش: این استاندارد ملی برای طراحی و نصب سیستم‌های آب پاش (اسپرینکلر) در ساختمان‌ها است تا ایمنی در برابر حریق تضمین شود.
- NFPA 72: کد ملی اعلام حریق: استاندارد ملی برای سیستم‌های اعلان و هشدار حریق است که شامل طراحی، نصب، نگهداری و عملکرد سیستم‌های اعلام خطر و ارتباطات اضطراری می‌شود.
- مبحث سوم مقررات ملی ساختمان: حفاظت ساختمان ها در برابر حریق
الزامات حیاتی در سیستم اضطراری بیمارستانی
طراحی اختصاصی سیستم اعلام حریق برای بیمارستان‌ها اهمیت فوق‌العاده‌ای دارد، باید مطابق استانداردهای معتبر طراحی و نصب شود و ویژگی‌های خاص محیط بیمارستان را مد نظر قرار دهد. چون بیمارستان‌ها از نظر کاربری، تعداد افراد و حساسیت تجهیزات، کاملاً متفاوت از سایر ساختمان‌ها هستند. این سیستم باید قادر باشد مناطق مختلف بیمارستان را به طور دقیق تفکیک کرده و هشدارهای دیداری و شنیداری مناسبی ارائه دهد تا کارکنان خیلی سریع از وقوع حریق مطلع شوند، بدون آنکه بیماران ناتوان یا حساس دچار اضطراب شوند.
در مراکز درمانی مثل بیمارستان‌ها، هنگام وقوع آتش‌سوزی
سه نوع سیستم اصلی برای حفاظت از افراد و ساختمان وجود دارد:
۱. سیستم های اعلام حریق
اهمیت سیستم‌های اعلام حریق در بیمارستان‌ها را نمی‌توان نادیده گرفت. آن ها هشدار اولیه را ارائه می دهند، امکان تخلیه سریع بیماران و پرسنل را فراهم می‌کنند و خطر آسیب یا از دست دادن جان را کاهش می‌دهند. علاوه بر این، آن ها همچنین به آتش‌نشانی محلی هشدار می‌دهند و واکنش سریع برای کنترل آتش را تسهیل می‌کنند.
تجهیزات اعلام حریق باید شامل دتکتورهای دود، حرارت، شعله، آژیرها و پنل مرکزی باشد. نظارت مرکزی 24 ساعته، قابلیت ثبت رخدادها و هماهنگی با برنامه‌های تخلیه اضطراری بیماران را داشته باشد. علاوه بر این، حساسیت سیستم باید به گونه‌ای تنظیم شود که از ایجاد آلارم‌های کاذب جلوگیری کرده و امکان عملکرد مؤثر در تمامی شرایط را فراهم کند.
۲. سیستم های اطفاء حریق
سیستم‌های اطفاء حریق برای کنترل یا خاموش کردن خودکار آتش‌سوزی طراحی شده‌اند. در بیمارستان‌ها، رایج‌ترین نوع سیستم اطفاء حریق، سیستم آب‌پاش است. این سیستم‌ها به دمای بالا واکنش نشان می‌دهند و هنگام تشخیص آتش، آب یا مواد شیمیایی ضد حریق آزاد می‌کنند. اطفاء حریق خودکار برای مناطقی با تجهیزات حیاتی، مانند اتاق‌های عمل یا اتاق‌های سرور فناوری اطلاعات، ضروری است، جایی که واکنش سریع می‌تواند از خسارات فاجعه بار جلوگیری کند.
علاوه بر این، همه بیمارستان‌ها برای جلوگیری از گسترش دود و آتش به ساخت و ساز مقاوم در برابر آتش نیاز دارند.
۳. سیستم های تخلیه ساختمان
این سیستم‌ها برای خروج سریع و امن افراد از مرکز درمانی طراحی شده‌اند که شامل مسیرهای خروج اضطراری، سیستم‌های هدایت و علائم، تهویه دود، آسانسورها، رمپ‌های اضطراری و برنامه‌های تخلیه بیماران است.
رایج‌ترین خطرات آتش‌سوزی در مراکز درمانی چیست؟
در مراکز درمانی عوامل بسیاری وجود دارد که ریسک آتش سوزی را افزایش می دهند. رایج ترین خطرات آتش‌سوزی در چنین مراکزی معمولاً شامل موارد زیر است:
۱. تجهیزات الکتریکی
رایج‌ترین و مهم‌ترین خطر آتش‌سوزی در
مراکز درمانی معمولاً مرتبط با
تجهیزات الکتریکی و بار زیاد شبکه برق است. به دلیل وجود تعداد زیاد دستگاه پزشکی (ونتیلاتور، مانیتور علائم حیاتی، پمپ‌ها، بخاری‌ها، شارژرها و …) هرگونه
اتصال کوتاه، فرسودگی کابل‌ها یا استفاده هم زمان از چند دستگاه روی یک پریز می‌تواند منجر به آتش‌سوزی شود.
۲. اکسیژن و گازهای طبی
آتش‌سوزی در بیمارستان‌ها می‌تواند در حضور
اکسیژن و گازهای طبی به‌سرعت گسترش یابد، زیرا این گازها باعث شعله‌ور شدن شدیدتر آتش و گسترش سریع آن می‌شوند. در چنین شرایطی حتی یک جرقه کوچک می‌تواند حادثه‌ای بزرگ ایجاد کند.
۳. مواد قابل اشتعال
در بیمارستان‌ها موادی مانند الکل، حلال‌ها، مواد ضدعفونی‌کننده، گاز اتیلن‌اکساید (برای استریل‌سازی)، پارچه‌ها و پرده‌ها وجود دارد که
قابل اشتعال یا مستعد افزایش خطر آتش‌سوزی هستند. آشنایی با آن‌ها برای
ایمنی، پیشگیری و مدیریت ریسک ضروری است.
۴. آشپزخانه بیمارستان
تجهیزات پخت‌وپز، چربی‌ها و روغن‌ها از رایج‌ترین منابع آتش‌سوزی هستند.
۵. سیگار کشیدن
در برخی مراکز درمانی همچنان سیگار کشیدن عامل وقوع حریق است، مخصوصاً اگر در کنار منابع اکسیژن باشد.
۶. تجهیزات گرمایشی یا سرمایشی
تجهیزات گرمایشی و سرمایشی مثل هیترهای برقی، کولرهای فرسوده یا سیستم‌های HVAC معیوب، می توانند با ایجاد جرقه و شروع آتش یا تشدید و گسترش آن، تهدیدی جدی باشند.
چالش های ایمنی حریق در بیمارستان ها
در بیمارستان ها به دلیل وجود افراد ناتوان و تجهیزات حساس، حتی یک خطای کوچک می‌تواند خسارت گسترده ایجاد کند. در ادامه،
مهم‌ترین چالش‌های ایمنی حریق در بیمارستان‌ها ارائه شده است.
۱. عدم امکان تخلیه سریع با وجود بیماران
تخلیه سریع بیماران ICU، اتاق عمل، کودکان، سالمندان و افراد متصل به تجهیزات پزشکی امکان پذیر نیست. تخلیه آن‌ها نیازمند پرسنل آموزش‌دیده و تجهیزات مخصوص است.
۲. تراکم بالای تجهیزات الکتریکی و پزشکی
تهویه‌ها، تجهیزات مانیتورینگ، دستگاه‌های تصویر‌برداری، پمپ‌ها و … احتمال بروز اتصال کوتاه را افزایش می‌دهند. همچنین قدیمی بودن زیرساخت سیستم برق رسانی، ریسک را بالا می‌برد.
۳. وجود مواد قابل اشتعال
الکل، اکسیژن، مواد ضدعفونی‌کننده، گازهای طبی، تجهیزات پلاستیکی، پارچه‌ها و کاغذهای زیاد، خطر آتش سوزی را چند برابر می‌کنند.
۴. پلان های پیچیده ساختمانی
راهروهای طولانی، طبقات متعدد، اتاق‌های تخصصی و قفل‌های امنیتی در برخی بخش‌ها تخلیه را دشوار می‌کند.
۵. کمبود آموزش و تمرین در میان کارکنان
بسیاری از کارکنان در شرایط اضطراری نمی‌دانند چگونه سریع و صحیح واکنش نشان دهند. نبود مانورهای دوره‌ای یکی از دلایل اصلی عملکرد ضعیف در بحران‌هاست.
۶. عیب یا ناکارآمدی سیستم های اعلام و اطفای حریق
سیستم اعلام حریق قدیمی، سنسورهای غیرفعال، آژیرهای نامناسب، کپسول‌های خالی، سیستم اسپرینکلر ناکارآمد و تاخیر در تشخیص اولیه، خسارات را چند برابر می‌کند.
راهکارهای افزایش ایمنی حریق در بیمارستان ها
ایمنی حریق در بیمارستان ترکیبی از تجهیزات استاندارد، طراحی صحیح، نظارت مستمر
و آموزش کارکنان است. پیاده سازی راهکارهای زیر می تواند ایمنی حریق در بیمارستان را افزایش دهد.
۱. ایمن سازی زیر ساخت سیستم برق رسانی و تجهیزات
برای افزایش ایمنی و پایداری شبکه برق، لازم است زیرساخت برق‌رسانی و تجهیزات به صورت استاندارد ایمن‌سازی شوند، سیستم ارت مناسب اجرا و کلیدهای محافظ جان و فیوزهای هوشمند نصب گردند. همچنین بازبینی دوره‌ای کابل‌ها، تابلوها، UPSو ژنراتورها انجام شود و مدیریت بار الکتریکی در بخش‌های حساس به‌طور مداوم کنترل و بهینه‌سازی گردد.
۲. تقویت سیستم های اعلام و اطفای حریق
برای تقویت سیستم‌های اعلام و اطفای حریق، لازم است دتکتورهای دود، حرارت و CO در تمام بخش‌ها نصب شوند و در بخش‌های حساس نیز از اسپرینکلرهای اتوماتیک استفاده شود. همچنین کپسول‌های آتش‌نشانی و سیستم‌های ثابت باید به صورت ماهانه سرویس شوند. در نهایت، برای محافظت از تجهیزات الکتریکی، به‌کارگیری سیستم‌های اطفای مناسب مانند گاز FM200 یا CO₂ ضروری است.
۳. طراحی و مدیریت مسیرهای خروج و تخلیه اضطراری
برای اطمینان از تخلیه مناسب در شرایط اضطراری، باید مسیرهای کوتاه و امن برای خروج ایجاد شود، علائم شب‌تاب و روشنایی اضطراری برای هدایت افراد در زمان بحران نصب گردد و از باز بودن همیشگی راه‌های فرار اطمینان حاصل شود. همچنین تعیین نقاط تجمع امن در خارج از ساختمان ضروری است تا افراد پس از خروج بتوانند بدون ازدحام یا خطر در محل مناسبی مستقر شوند.
۴. آموزش و مانورهای دوره ای
برگزاری دوره‌های آموزشی برای همه کارکنان، مانند آموزش نحوه استفاده از کپسول‌های آتش‌نشانی، روش صحیح تخلیه بیماران و شیوه مدیریت آتش‌سوزی در بخش‌های حساس به آن‌ها کمک می‌کند در شرایط بحرانی عملکرد مؤثر و سریع‌تری داشته باشند. همچنین انجام مانورهای عملی حداقل هر شش ماه یک بار ضروری است تا آمادگی پرسنل در برابر حوادث حفظ شود.
۵. ایمن سازی گازهای طبی
ایمن‌سازی گازهای طبی شامل مجموعه‌ای از اقدامات ضروری برای پیشگیری از حوادث و حفظ سلامت افراد است. سیلندرهای گاز باید به صورت اصولی، محکم و در وضعیت عمودی نگهداری شوند و از هرگونه منبع حرارت دور باشند. بازرسی دوره‌ای برای شناسایی نشتی و رفع به‌موقع آن نقش مهمی در کاهش خطرات دارد. همچنین استفاده از علائم هشدار در نقاط حساس و دارای ریسک بالا، آگاهی کارکنان را افزایش می‌دهد. در نهایت، نصب سیستم‌های قطع اضطراری گازهای طبی به عنوان یکی از مهم‌ترین تدابیر ایمنی، امکان واکنش سریع در شرایط بحرانی را فراهم می‌کند.
۶. مدیریت مواد قابل اشتعال
مدیریت مواد قابل اشتعال نیازمند رعایت اصول دقیق ایمنی است تا خطر بروز آتش‌سوزی به حداقل برسد. مواد ضدعفونی‌کننده و سایر اقلام قابل اشتعال باید در انبارهای ایمن و استاندارد نگهداری شوند و این بزرگترین تفاوت اعلام حریق در بیمارستان و سایر مکانهاست. همچنین تفکیک این مواد از هرگونه منبع حرارتی برای جلوگیری از حوادث احتمالی ضروری است. در بخش‌هایی که از اکسیژن، الکل یا مواد مشابه استفاده می‌شود، تأمین تهویه مناسب اهمیت ویژه‌ای دارد تا تجمع بخارات خطرناک کاهش یافته و محیط در شرایط کنترل‌شده باقی بماند.
۷. ایمنی ساختار و معماری بیمارستان
استفاده از مصالح مقاوم در برابر حریق اولین گام در ایجاد یک زیرساخت ایمن است. ایجاد دیوارهای حائل باعث می‌شود آتش یا دود نتواند به سرعت به بخش‌های دیگر بیمارستان سرایت کند. به‌کارگیری درب‌های ضدحریق مجهز به بسته شونده خودکار نیز نقش مهمی در محدود کردن انتشار آتش دارد. در کنار همه این موارد، وجود سیستم‌های مدیریت و تخلیه دود کمک می‌کند دید کافی، امکان فرار و شرایط پایدار در مواقع اضطراری حفظ شود.
۸. پایش و ارزیابی ایمنی به صورت مستمر
پایش و ارزیابی ایمنی به‌صورت مستمر یکی از ارکان اصلی مدیریت حریق در بیمارستان است و به
ارتقای امنیت حریق کمک می‌کند. تشکیل کمیته‌ای تخصصی برای ایمنی حریق، زمینه نظارت مداوم و تصمیم‌گیری منسجم را فراهم می‌سازد. ارزیابی دوره‌ای ریسک در بخش‌های مختلف نیز به شناسایی نقاط ضعف و پیشگیری از خطرات احتمالی کمک می‌کند. علاوه بر این، ثبت و تحلیل حوادث کوچک می‌تواند از تکرار آن ها جلوگیری کرده و روند بهبود مستمر ایمنی را تقویت کند.
نتیجه‌گیری
به طور خلاصه، ایمنی در برابر آتش‌سوزی در مراکز درمانی جنبه‌ای پیچیده و حیاتی از طراحی و نگهداری ساختمان است که حفاظت از جمعیت‌های آسیب‌پذیر را که ممکن است نتوانند به طور مستقل تخلیه شوند، تضمین می‌کند. بیمارستان‌ها و سایر مراکز درمانی تابع الزامات سختگیرانه‌ای برای سیستم‌های اعلام و اطفاء حریق هستند. این مقررات، نصب و
نظارت بر سیستم اعلام حریق، آب‌پاش‌ها و سازه‌های مقاوم در برابر آتش را برای به حداقل رساندن خطر آتش‌سوزی و محافظت از بیماران، کارکنان و مراجعه کنندگان الزامی می‌کند.
